ข้อกำหนดกรุงเทพฯ

ผู้หญิงในเรือนจำ: ความต่าง...ช่องว่าง...และแนวทางแก้ไข

ผู้หญิงในเรือนจำ: ช่องว่าง ที่ถูกมองข้าม

ปัญหาผู้หญิงในเรือนจำ หรือผู้ต้องขังหญิงนั้นไม่ได้เป็นปัญหาแต่เฉพาะในประเทศไทยเท่านั้น หากแต่เป็นปัญหาที่กำลังเกิดขึ้นในหลายๆ ประเทศทั่วโลก ผลการวิจัยโดย International Center for Prison Studies มหาวิทยาลัย King’s College ในลอนดอน  เมื่อปี 2549 พบว่า ประเทศที่มีจำนวนผู้ต้องขังหญิงมากที่สุด 4 ประเทศ ได้แก่ สหรัฐอเมริกา 183,000 คน สาธารณรัฐประชาชนจีน 71,280 คน รัสเซีย 55,400 คน และไทย 28,450 คน ซึ่งจำนวนผู้ต้องขังหญิงไม่เพียงแต่จะเพิ่มมากขึ้น ในจำนวนที่น่าตกใจ แต่ยังมีอัตราส่วนของการเพิ่มสูงกว่าจำนวนของผู้ต้องขังชายอีกด้วยอย่างไรก็ตาม ปัญหาที่สำคัญกว่าจำนวนของผู้ต้องขังหญิงคือการที่ผู้ต้องขังหญิงที่เพิ่มขึ้นเป็นจำนวนมากเหล่านี้ถูกส่งตัวเข้าคุมขังในเรือนจำซึ่งส่วนใหญ่ได้ออกแบบไว้สำหรับควบคุมตัวผู้ต้องขังชายเป็นหลัก หรือในสถานที่ซึ่งแม้จะกำหนดไว้ว่าเป็นสถานที่สำหรับผู้ต้องขังหญิงโดยเฉพาะ แต่ก็มิได้ออกแบบมาอย่างเหมาะสมสำหรับการควบคุมตัวผู้ต้องขังหญิง  กล่าวคือ ไม่ได้มีการออกแบบหรือจัดให้มีสวัสดิการที่สอดคล้องกับความต้องการของผู้ต้องขังหญิงที่มีลักษณะเฉพาะและแตกต่างจากผู้ต้องขังชายแต่อย่างใดรวมทั้งผู้ต้องขังหญิงไม่สามารถเข้าถึงบริการต่างๆ ได้ ไม่ว่าจะเป็นการศึกษาการแก้ไขฟื้นฟู หรือการฝึกวิชาชีพที่จัดโดยเจ้าหน้าที่ในเรือนจำ ส่งผลให้เกิดมีปัญหาที่ผู้ต้องขังหญิงต้องเผชิญหลายประการ นอกจากนี้ กฎระเบียบต่างๆ ที่มีอยู่มักไม่สอดคล้องเหมาะสมกับการบริหารจัดการผู้ต้องขังหญิง ซึ่งสิ่งนี้นับเป็นความท้าทายที่สำคัญต่อทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้องกับการดูแลผู้ต้องขังทั้งในส่วนของผู้กำหนดนโยบาย และผู้ปฏิบัติงาน รวมทั้งหน่วยงาน/องค์กรต่างๆทั้งในระดับชาติและระดับนานาชาติที่มีบทบาทหน้าที่เกี่ยวข้องกับการดูแลผู้ต้องขังในฐานะที่เป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการยุติธรรมทางอาญา และสิทธิมนุษยชน

สำหรับระเบียบปฏิบัติและข้อเสนอแนะระดับนานาชาติที่มีอยู่ที่เกี่ยวกับการปฏิบัติต่อผู้ต้องขัง เช่น มาตรฐานขั้นต่ำของสหประชาชาติเกี่ยวกับการปฏิบัติต่อผู้ต้องขัง ซึ่งกำหนดให้ประเทศสมาชิกถือปฏิบัติเป็นมาตรฐานเบื้องต้นในการบริหารงานเรือนจำและการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังนั้น ก็พบว่ามีการกำหนดเพียงสั้นๆ ถึงหลักปฏิบัติที่เกี่ยวกับผู้ต้องขังหญิงไว้อย่างกว้างๆ และไม่เฉพาะเจาะจง ทำให้ผู้ต้องขังหญิงจำนวนมากยังคงได้รับการปฏิบัติที่ไม่เหมาะสมมีการเลือกปฏิบัติ และมีการฝ่าฝืนหลักสิทธิมนุษยชนทั้งด้านสิทธิสตรีและด้านศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์

ผู้หญิงติดคุก ...ทุกข์อยู่ที่ไหน ? 

จากการสำรวจปัญหา และความต้องการของผู้ต้องขังหญิงในเบื้องต้นและรายงานการศึกษาเกี่ยวกับปัญหา และความต้องการของผู้ต้องขังหญิงทั้งในประเทศไทยและต่างประเทศหลายแห่งพบว่า ปัญหาหลักๆ ที่ผู้ต้องขังหญิงต้องเผชิญอาจแบ่งได้เป็น 3 กลุ่ม ดังนี้

1) ปัญหาด้านความไม่เหมาะสมของสถานที่คุมขัง และบุคลากรที่ทำหน้าที่ดูแลผู้ต้องขังหญิง จากการศึกษาพบว่า ผู้ต้องขังหญิงมักจะได้รับการคุมขังในสถานที่ที่ห่างไกลจากบ้านและครอบครัวมากกว่าผู้ต้องขังชาย อันเนื่องมาจากข้อเท็จจริงที่ว่ามีเรือนจำสำหรับการควบคุมตัวผู้ต้องขังหญิงน้อยกว่าเรือนจำสำหรับผู้ต้องขังชาย ระยะทางที่ห่างไกลดังกล่าวนี้ทำผู้ต้องขังหญิงมีความยากลำบากที่จะรักษาการติดต่อกับครอบครัวและบุตร เนื่องจากต้องมีค่าใช้จ่ายในการเดินทาง และโดยข้อจำกัดของสถานะทางเศรษฐกิจทำให้ผู้ต้องขังได้รับการเยี่ยมจากครอบครัวน้อย ก่อให้เกิดผลกระทบในทางลบทั้งต่อผู้ต้องขังหญิงโดยเฉพาะอย่างยิ่งในแง่ของการขาดการติดต่อที่เพียงพอกับบุตรและสมาชิกครอบครัว ทำให้ผู้ต้องขังหญิงเกิดความวิตกกังวล และส่งผลกระทบต่อความสัมพันธ์ในครอบครัว โดยเฉพาะอย่างยิ่งมีผลกระทบอย่างรุนแรงต่อพัฒนาการของเด็กเล็ก นอกจากปัญหานี้แล้ว บ่อยครั้งยังพบว่า ผู้ต้องขังหญิงถูกคุมขังไว้ในเรือนจำที่ออกแบบมาสำหรับผู้ต้องขังชาย ซึ่งมีการวางกฎระเบียบที่เข้มงวดและไม่อนุญาตให้มีการติดต่อกับโลกภายนอก หรือถูกควบคุมในเรือนจำความมั่นคงสูงแทนที่จะเป็นเรือนจำความมั่นคงต่อทั้งๆ ที่พวกเธอถูกจำแนกลักษณะว่าเป็นผู้ต้องขังที่มีความเสี่ยงต่อการจำแนกลักษณะผู้ต้องขังหญิงที่ผิดพลาดนี้ส่งผลต่อประสบการณ์ของการต้องโทษจำคุกในทุกๆ ด้าน รวมทั้งอิสรภาพในการเคลื่อนไหว ความถี่และประเภทของการติดต่อที่มีต่อบุตรและสมาชิกครอบครัว และโอกาสในการศึกษาและฝึกวิชาชีพที่อาจได้รับด้วย

2) ปัญหาด้านการไม่ตระหนักถึงความต้องการที่แตกต่างของผู้ต้องขังหญิงทำให้ผู้ต้องขังหญิงส่วนใหญ่ขาด หรือได้รับบริการหรือสวัสดิการพื้นฐานที่จำเป็นสำหรับผู้หญิงทั่วไปไม่เพียงพอ ซึ่งรวมถึงการดูแลสุขภาพขั้นพื้นฐาน ทั้งทางกายและทางจิต เนื่องจากระบบอนามัยและการดูแลสุขภาพของเรือนจำได้รับการออกแบบเพื่อผู้ชายและให้ตอบสนองต่อความต้องการของผู้ชาย ดังนั้น  การรักษาพยาบาลทางนรีเวชวิทยา เช่น การตรวจหามะเร็งเต้านม จึงเป็นบริการที่หาได้ยากยิ่งในเรือนจำ และนอกเหนือจากบริการสุขภาพขั้นพื้นฐานแล้วผู้ต้องขังหญิงมักมีความต้องการพิเศษที่เกี่ยวข้องกับการมีประจำเดือน วัยทองหรือสุขภาพทางเพศ ความต้องการเฉพาะที่เกี่ยวข้องกับเพศหญิงนี้จะต้องได้รับความเอาใจใส่จากพยาบาลและเจ้าหน้าที่ทางการแพทย์ซึ่งได้รับการฝึกฝนมาทางด้านสุขอนามัยสตรีเป็นการเฉพาะ ซึ่งรวมทั้งนรีเวชวิทยาด้วย อย่างไรก็ดีผลการศึกษาเกี่ยวกับผู้ต้องขังส่วนใหญ่บ่งชี้ว่า การให้การดูแลสุขภาพในเรือนจำไม่ได้มีความตระหนักถึงความต้องการของผู้ต้องขังหญิงที่มีความต้องการพิเศษเหล่านี้แต่อย่างใด ดังจะได้เห็นจากการที่ผู้ต้องขังหญิงที่ตั้งครรภ์มักขาด หรือได้รับบริการรักษาพยาบาลก่อนและหลังคลอด รวมทั้งการดูแลทารกไม่เพียงพอขาดการให้ความรู้เกี่ยวกับการคลอดและการดูแลบุตร และการเตรียมการแยกทารกแรกเกิดจากแม่หลังการคลอดมีน้อยมากหรือไม่มีเลย ในขณะที่ผู้ต้องขังหญิงที่เป็นแม่ถูกแยกจากบุตรเนื่องจากเรือนจำส่วนใหญ่ไม่มีสถานที่เฉพาะหรือสถานที่ส่วนตัวสำหรับให้เด็กเข้าเยี่ยมแม่ซึ่งถูกคุมขัง ทำให้แม่ที่ต้องขังต้องทนทุกข์ทรมานทางจิตใจและยังมีผลต่อพัฒนาการของเด็ก

นอกจากนี้ เรือนจำส่วนใหญ่ยังมิได้จัดให้มีบริการเป็นพิเศษสำหรับผู้ต้องขังหญิงสูงอายุ โดยเฉพาะอย่างยิ่งผู้ที่เป็นเหยื่อของการใช้ความรุนแรงในครอบครัว  ซึ่งส่งผลให้มีปัญหาทางจิต ผู้ต้องขังหญิงวัยทอง หรือผู้ที่มีประวัติทางการแพทย์เกี่ยวกับนรีเวช เช่น มะเร็งเต้านม รวมทั้งผู้ต้องขังหญิงที่เป็นเยาวชนก็ไม่สามารถเข้า ถึงการบริการทางการแพทย์ที่เหมาะสม และมีการตระหนักเพียงเล็กน้อยถึงความรุนแรงทางร่างกายและทางเพศที่เยาวชนเหล่านั้นอาจได้เผชิญก่อนที่จะต้องโทษจำคุก ทั้งยังมักขาดโอกาสทางการศึกษาหรือการฝึกวิชาชีพหรือสวัสดิการอื่น ๆ ที่น้อยกว่า เนื่องจากการจัดการดังกล่าวส่วนใหญ่จัดไว้ให้แก่ผู้ต้องขังหญิงที่เป็นผู้ใหญ่ หรือผู้ต้องขังเยาวชนชาย ในขณะที่ผู้ต้องขังหญิงที่มีความบกพร่องทางกายและ/หรือทางจิต ก็มักไม่ได้รับความเอาใจใส่ด้านที่พักอุปกรณ์ หรือสถานที่ที่ออกแบบเฉพาะสำหรับผู้พิการ หรือการได้รับยามากหรือน้อยเกินไปในกรณีของผู้มีความบกพร่องทางจิต ตลอดจนไม่มีการให้คำปรึกษาหรือแก้ไขฟื้นฟูทางจิตแต่อย่างใด ทำให้ในหลายประเทศมีสัดส่วนการเพิ่มขึ้นที่น่าตกใจของผู้ต้องขังหญิงที่ทนทุกข์จากปัญหาสุขภาพจิต เช่น การเก็บกดวิตกจริต อาการหวาดกลัว การตื่นกลัว การมีหลายบุคลิก และการฆ่าตัวตายและเป็นอัตราส่วนที่สูงกว่าสถานการณ์ทั่วไป หรือแม้แต่สถานการณ์ของผู้ต้องขังชายและยังคงมีผู้ต้องขังหญิงกลุ่มอื่นๆ ที่มีความต้องการที่แตกต่างที่ต้องการได้รับการตอบสนอง เช่น ผู้ต้องขังหญิงชาวต่างชาติ และผู้ต้องขังหญิงชนเผ่าที่อาจมีความยากลำบากในการเข้าใจภาษาและวัฒนธรรมที่แตกต่าง รวมทั้งขาดการติดต่อครอบครัว รวมทั้งผู้ต้องขังหญิงที่ถูกคุมขังในพื้นที่ติดอาวุธที่มีความขัดแย้งก็มักมีแนวโน้มที่จะได้รับการส่งตัวไปคุมขังในเรือนจำที่อยู่ห่างไกลและออกแบบไว้สำหรับผู้ชาย ทำให้ไม่ได้รับความเป็นส่วนตัว ไม่มีความปลอดภัยและการดูแลสุขภาพที่เหมาะสมกับเพศ ได้รับการเยี่ยมน้อยครั้ง และถูกกีดกันจากความช่วยเหลือทั้งทางด้านวัตถุและจิตใจจากบุคคลอันเป็นที่รัก นอกจากนี้ ยังต้องทนทุกข์จากการเลือกปฏิบัติที่ไม่ถูกต้องเหมาะสม ซึ่งนับเป็นการบั่นทอนสิทธิสตรีและศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ของผู้ต้องขังหญิงเหล่านี้

3) ปัญหาการเลือกปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิง ซึ่งนับเป็นการล่วงละเมิดสิทธิมนุษยชน ศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ และสิทธิสตรี โดยจากการศึกษาพบว่าผู้ต้องขังหญิงส่วนใหญ่มักตกเป็นเหยื่อของการละเมิดและความรุนแรงทางเพศการตรวจค้นที่เป็นการล่วงละเมิด การกีดกันมิให้เข้าถึงโปรแกรมการศึกษา การแก้ไขฟื้นฟู การฝึกวิชาชีพที่จำเป็นสำหรับปรับตัวเข้าสู่สังคม ซึ่งรวมถึงโปรแกรมการเตรียมความพร้อมก่อนปล่อยและความช่วยเหลือหลังปล่อยตัว หรือแม้ในบางกรณีที่ผู้ต้องขังหญิงสามารถเข้าถึงโปรแกรมการเตรียมความพร้อมและความช่วยเหลือหลังปล่อยตัวเหล่านี้ โปรแกรมส่วนใหญ่ก็มักมิได้ออกแบบมาเพื่อให้สอดคล้องกับความต้องการของผู้หญิง หรือมิได้คำนึงถึงเงื่อนไขของครอบครัวแต่อย่างใด โดยเฉพาะอย่างยิ่งกรณีแม่ที่เป็นเสาหลักหรือเป็นผู้ดูแลเด็กหรือเยาวชนแต่เพียงผู้เดียว

สู่ความเป็นธรรมสำหรับผู้ต้องขังหญิง : ข้อเสนอแนะแนวทางในการดำเนินการสำหรับหน่วยงานภาครัฐ และตัวอย่างที่ดีในการดูแลผู้ต้องขังหญิงในเรือนจำ

จากการศึกษาที่สะท้อนให้เห็นถึงปัญหาของผู้ต้องขังหญิงในเรือนจำ ทำให้มีข้อเสนอเกี่ยวกับการปฏิรูปเรือนจำเพื่อให้มีความเหมาะสมกับผู้ต้องขังหญิงอย่างไรก็ดี การปฏิรูปเรือนจำอาจมิใช่แนวทางเดียว หรือแนวทางที่เพียงพอต่อการแก้ไขปัญหาที่ผู้ต้องขังหญิงจำนวนมากต้องเผชิญ หากแต่รัฐจะต้อง  1) หาทางเลือกทดแทนการจำคุกผู้กระทำความผิดที่เป็นผู้หญิง   2) หากจำเป็นจะต้องลงโทษจำคุก จะต้องมีการวางแผนการสำหรับผู้ต้องขังหญิงนับตั้งแต่วันแรกที่ถูกพิพากษาให้เข้าเรือนจำเพื่อที่จะให้มั่นใจได้ว่า พวกเธอจะไม่กระทำความผิดซ้ำหลังพ้นโทษ ซึ่งจะส่งผลต่อจำนวนผู้ต้องขังหญิงในเรือนจำต้องสูงเพิ่มขึ้นอีก และ 3) จัดหาวิธีการและดำเนินการสนับสนุนให้ผู้ต้องขังสามารถปรับตัวให้เข้าสังคมได้หลังพ้นโทษ และหากยังไม่ประสบความสำเร็จในการส่งอดีตผู้ต้องขังให้กลมกลืนเข้ากับสังคมได้ ก็จะต้องมีการจัดทำแผนสำรองหรือแผนฉุกเฉินเพื่อตอบสนองต่อปัญหาด้วยวิธีการที่รวดเร็วและมีประสิทธิภาพ รวมทั้งจะต้องให้ความสำคัญและแสวงหาความร่วมมือจากหน่วยงานที่มิใช่ภาครัฐและองค์กรอาสาสมัครที่เกี่ยวข้อง ทั้งในระดับชาติ และระดับนานาชาติโดยอาจจำเป็นที่จะต้องมีการนำเสนอแนวทางเกี่ยวกับปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงที่มีความเฉพาะเจาะจง เช่น การเสนอให้มีข้อเสนอแนะเพิ่มเติม (Further  Recommendations) สำหรับมาตรฐานขั้นต่ำของสหประชาชาติว่าด้วยการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิง เพื่อส่งเสริมให้มาตรฐานนี้เป็นยุทธศาสตร์ที่มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น นับเป็นที่น่ายินดีที่หลายๆ ประเทศในหลายๆ ภูมิภาคทั่วโลกได้มีความตระหนักถึงปัญหาของผู้ต้องขังหญิงและเริ่มมีการดำเนินการต่างๆ เพื่อการดูแลที่ตอบสนองความต้องการของผู้ต้องขังหญิง เช่น ในยุโรป ระบบเรือนจำของประเทศเยอรมันเป็นต้นแบบด้านการเยี่ยมของครอบครัวและการตอบสนองต่อความต้องการของผู้ต้องขังตั้งครรภ์ สำหรับในเอเชียก็มีเรือนจำของประเทศเยเมน ซึ่งไม่เพียงแต่ให้การสนับสนุนผู้ต้องขังหญิงในด้านการศึกษาและการฝึกวิชาชีพแต่ยังสนับสนุนโอกาสความก้าวหน้าให้แก่ผู้ต้องขังด้วย ส่วนในประเทศสหรัฐอเมริกาก็มีตัวอย่างของการปฏิบัติที่ดีด้านการให้ความช่วยเหลือหลังปล่อยซึ่งดำเนินการโดยความร่วมมือของ NGO และหน่วยงานเอกชนของทัณฑสถานชุมชน Duval ซึ่งได้ให้ความสำคัญกับความเป็นอยู่หลังพ้นโทษของผู้ต้องขังหญิง รวมทั้งศูนย์ Elizabeth Fry ในซานฟรานซิสโก ที่ให้ความสำคัญกับอดีตผู้ต้องขังหญิงที่เป็นแม่และลูกของพวกเธอด้วย

ELFI แสงแห่งความหวังของผู้ต้องขังหญิงทั่วโลก

ความแตกต่างทางกายภาพของหญิงและชายนั้นมีมากมาย ด้วยกรอบของประเพณีและความคาดหวังของสังคม ผู้หญิงจึงถูกกำหนดให้ต้องทำหน้าที่หลายบทบาท จนหลายคนคิดว่าเป็นภาระที่น่าเหน็ดเหนื่อย แต่หากเปรียบความลำบากที่ผู้หญิงหลายคนคิดว่าตัวเองเผชิญอยู่คงเทียบไม่ได้กับความลำบากที่ผู้ต้องขังหญิงในเรือนจำต้องประสบโดยเฉพาะผู้ต้องขังหญิงที่ตั้งครรภ์และผู้ต้องขังที่ต้องเลี้ยงลูกในเรือนจำ จริงอยู่ว่าพวกเขาเหล่านั้นได้กระทำความผิดจึงต้องโทษให้อยู่ในเรือนจำ ซึ่งแน่นอนว่าย่อมมีข้อจำกัดเรื่องความสะดวกสบาย แต่ผู้ที่ก้าวพลาดก็สมควรได้รับการให้โอกาสจากสังคมเพื่อจะลุกขึ้นยืนได้อีกครั้งและควรได้รับการปฏิบัติอย่างเหมาะสมตามหลักสิทธิมนุษยชน สำหรับประเทศไทยนั้น นับเป็นพระกรุณาธิคุณอย่างยิ่งในพระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภา ที่ได้ทรงริเริ่มโครงการ “กำลังใจ” เพื่อประทานความช่วยเหลือแก่ผู้ต้องขังระหว่างต้องโทษจำคุกและเมื่อปล่อยตัวโดยได้รับความร่วมมือเป็นอย่างดีจากภาคราชการ ซึ่งขั้นตอนต่อไปในการดำเนินการโครงการนี้ คือ  การสร้างบรรทัดฐาน/แนวทางการปฏิบัติ (Road Map) เกี่ยวกับการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิง นอกเหนือจากเรื่องสวัสดิการและสถานที่คุมขัง ที่จะนำไปสู่การกำหนดยุทธศาสตร์ระดับนานาชาติและการผลักดันให้มีข้อเสนอแนะสำหรับมาตรฐานขั้นต่ำของสหประชาชาติว่าด้วยการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงสืบต่อไปตามแนวพระดำริโครงการ ELFI หรือ Enhancing Lives of Female Inmates  ทั้งนี้ เพื่อยกระดับมาตรฐานการปฏิบัติต่อกลุ่มผู้ได้รับผลกระทบจากกระบวนการยุติธรรมให้เป็นไปอย่างมีระบบและยั่งยืน

โครงการ ELFI เป็นโครงการระดับนานาชาติ ที่จะก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงมาตรฐานการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงทั่วโลก เนื่องจากข้อกำหนดสำหรับผู้ต้องขังเดิมนั้นใช้กันมากว่า 50 ปี แล้ว จึงไม่เอื้ออำนวยต่อการนำมาประยุกต์ใช้ในสภาพสังคมปัจจุบัน สมควรปรับปรุงให้มีความทันสมัยมากยิ่งขึ้น และตอบสนองความต้องการที่มีลักษณะเฉพาะของผู้ต้องขังหญิง

โครงการ ELFI

การนำผลงานโครงการกำลังใจออกเผยแพร่สู่สายตานานาประเทศเป็นครั้งแรกที่กรุงเวียนนา เมื่อปี 2551 ทำให้ประเทศไทยได้รับความชื่นชมจากผู้แทนประเทศต่างๆ เป็นอย่างยิ่งนับเป็นจุดเริ่มต้นที่ทำให้พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภาทรงมีพระดำริให้ประเทศไทยพิจารณาเสริมสร้างความตระหนักระหว่างประเทศตลอดจนปรับปรุงมาตรฐานเกี่ยวกับการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงเป็นการเฉพาะ จึงได้ทรงริเริ่มโครงการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้ต้องขังหญิงในเรือนจำ หรือ ELFI ซึ่งย่อมาจากภาษาอังกฤษว่า Enhancing Lives of Female Inmates เมื่อเดือนกรกฎาคม 2552

ในการดำเนินโครงการ ELFI ในพระดำริฯ กระทรวงยุติธรรมได้จัดประชุมโต๊ะกลมสำหรับผู้เชี่ยวชาญ (Expert Roundtable Meeting) เพื่อระดมสมองในการยกร่างข้อกำหนดเกี่ยวกับผู้ต้องขังหญิงที่กรุงเทพฯ เมื่อวันที่ 2-4กุมภาพันธ์ 2552 โดยเชิญผู้เชี่ยวชาญด้านราชทัณฑ์จากประเทศต่างๆองค์การระหว่างประเทศ และองค์กรเอกชนที่เกี่ยวข้อง ผลของการประชุม คือ การจัดทำ “Draft United Nations Rules for the Treatment of Women Prisoners and Non-custodial Measures for Women Offenders” เพื่อเป็นการเพิ่มเติม “ข้อกำหนดมาตรฐานขั้นต่ำว่าด้วยการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังในเรือนจำ” ปี ค.ศ. 1955 (United Nations Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners, 1955)

ในโอกาสต่อมาพระเจ้าหลานเธอฯ ในฐานะหัวหน้าคณะผู้แทนประเทศไทยได้เสด็จเข้าร่วมการประชุมคณะกรรมาธิการว่าด้วยการป้องกันอาชญากรรมและความยุติธรรมทางอาญา (Commission on Crime Prevention and  Criminal Justice - CCPCJ) สมัยที่ 18 ซึ่งจัด ขึ้น ณ สำนัก งานสหประชาชาติ ณ กรุงเวียนนา สาธารณรัฐออสเตรีย เมื่อวันที่ 16 - 24 เมษายน 2552 เพื่อนนำเสนอโครงการ ELFI และร่างข้อกำหนดฯ ซึ่งพระเจ้าหลานเธอฯ ทรงมีพระดำรัสในพิธีเปิดการประชุมที่เกี่ยวกับโครงการ ELFI โดยมีความบางตอนดังนี้

“...แม้ว่าจะมีจำนวนผู้ต้องขังหญิงเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง แต่ผู้ต้องขังหญิงก็มักจะเป็นผู้ที่ถูกละเลยในทัณฑสถาน ข้อกำหนดมาตรฐานขั้นต่ำของสหประชาชาติว่าด้วยการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังในเรือนจำ ค.ศ. 1955 ครอบคลุมถึงการดูแลนักโทษทั้งหมดโดยไม่มีการเลือกปฏิบัติ อย่างไรก็ดี เราต้องยอมรับว่าข้อกำหนดดังกล่าวมิได้คำนึงถึงความต้องการจำเพาะของผู้ต้องขังหญิงเท่าที่ควร...”

พระดำรัสพระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภา
ในพิธีเปิดการประชุมคณะกรรมาธิการ
ว่าด้วยการป้องกันอาชญากรรมและความยุติธรรมทางอาญา สมัยที่ 18

จากนั้น พระเจ้าหลานเธอฯ ทรงเปิดนิทรรศการโครงการ ELFI ร่วมกับ นาย Antonio Maria Costa ผู้อำนวยการบริหาร สำนักงานสหประชาชาติว่าด้วยยาเสพติดและอาชญากรรมหรือ UNODC และยังทรงเข้าร่วมการพิจารณาร่างข้อมติที่เสนอโดยประเทศไทยเกี่ยวกับการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงซึ่งได้รับรองจากที่ประชุมโดยฉันทามติ และมีประเทศที่ขอร่วมอุปถัมภ์ร่างข้อมติ ได้แก่ บราซิล สาธารณรัฐเช็กในนามสหภาพยุโรป สหรัฐ อเมริกา แคนาดาญี่ปุ่น จีน ฟิลิปปินส์ เอกวาดอร์ โคลอมเบีย เวเนซูเอลา แอฟริกาใต้ และซูดาน

โครงสร้างของข้อกำหนดกรุงเทพฯ

ข้อกำหนดฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อให้ใช้เป็นบรรทัดฐานระหว่างประเทศในการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิง สำหรับเรือนจำเป็นการเฉพาะ  อาทิ  เรื่องสุขอนามัย  ความเปราะบางของผู้ต้องขังหญิงในเรือนจำ การดูแลเด็กติดผู้ต้องขัง ฯลฯ โดยแบ่งโครงสร้างออกเป็น 4 ส่วน ดังนี้

ส่วนที่ 1 ข้อกำหนดทั่วไป (Rules of General Application) ว่าด้วยการบริหารจัดการเรือนจำโดยทั่วไป และใช้กับผู้กระทำความผิดเพศหญิงที่อยู่ในระหว่างการควบคุมทุกประเภท ทุกสถานะคดี ทั้งคดีแพ่งและคดีอาญา รวมไปถึงผู้หญิงที่ถูกควบคุมด้วยมาตรการเพื่อความปลอดภัยหรือมาตรการกักกัน 

ส่วนที่ 2 ข้อกำหนดที่ใช้สำหรับผู้ต้องขังลักษณะพิเศษ (Rules Applicable to Special Categories) ว่าด้วยการจำแนกลักษณะ และการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงในแต่ละประเภท อาทิ ผู้ต้องขังที่เคยเป็นเหยื่อของการใช้ความรุนแรง ผู้ต้องขังที่ตั้งครรภ์ ผู้ต้องขังซึ่งเป็นชนพื้นเมือง ชนกลุ่มน้อย ชนเผ่า ฯลฯ

ส่วนที่ 3 มาตรการที่มิใช่การคุมขัง (Non-custodial Measures) ว่าด้วยมาตรการบังคับใช้กับผู้กระทำความผิดหญิงที่กระทำความผิดไม่รุนแรง ประกอบกับมีปัจจัยทางกายภาพที่ไม่เหมาะกับการถูกคุมขัง เช่น เยาวชนหญิง และผู้กระทำความผิดที่ตั้งครรภ์ โดยข้อกำหนดในส่วนนี้สามารถใช้บังคับได้ตั้งแต่ในชั้นการสอบสวน จนกระทั่งหลังมีคำพิพากษา

ส่วนที่ 4 การวิจัย การวางแผน การประเมินผล และการสร้างความตระหนักแก่สาธารณชน (Research, Planning, Evaluation and Public  Awareness Raising) ว่าด้วยการวิเคราะห์วิจัยถึงพฤติกรรมที่เกี่ยวข้องต่างๆ ซึ่งเป็นปัจจัยให้เกิดการกระทำความผิดในกลุ่มผู้หญิง รวมถึงการศึกษาผลกระทบจากการถูกคุมขังที่มีต่อผู้ต้องขังและบุตร นอกจากนี้ยังต้องการให้มีการกำหนดกิจกรรมที่จะลดการกระทำความผิดซ้ำ อันเป็นส่วนหนึ่งของการส่งคนดีกลับคืนสู่สังคม ซึ่งการดำเนินการต่างๆ ดังกล่าวนี้จะต้องมีการเผยแพร่ให้สาธารณชนได้รับทราบ โดยอาศัยความร่วมมือจากบรรดาสื่อสารมวลชน

พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภา ทรงนำเสนอโครงการ ELFI ในเวทีสหประชาชาติ ณ กรุงไนโรบี ประเทศเคนย่า

เมื่อวันที่ 9 กันยายน 2552 พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภาเสด็จไปยังสำนักงานสหประชาชาติ ณ กรุงไนโรบี ประเทศเคนย่า เพื่อทรงเข้าร่วมการประชุมเตรียมการสำหรับการประชุมสหประชาชาติว่าด้วยการป้องกันอาชญากรรมและความยุติธรรมทางอาญา สมัยที่ 12 ในภูมิภาคแอฟริกา โดยมีนายอาคิม สไตเนอร์ (Achim Steiner) ผู้อำนวยการใหญ่ สำนักงานสหประชาชาติ ณ กรุงไนโรบี เฝ้ารับเสด็จ ซึ่งพระเจ้าหลานเธอ ฯ ทรงมีพระปฏิสันถารเกี่ยวกับการเสด็จเยือนทวีปแอฟริกาเป็นครั้งแรก และความสนพระทัยในการดำเนินงานด้านต่างๆ ของสำนักงานสหประชาชาติ ณ กรุงไนโรบี นอกจากนี้ยังทรงมีพระดำรัสเกี่ยวกับการจัดทำโครงการจัดทำข้อเสนอประเทศไทยเพื่อผลักดันเป็นข้อกำหนดสหประชาชาติสำหรับการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงในเรือนจำ หรือ Enhancing Lives of Female Inmates : ELFI (การดูแลผู้ต้องขังหญิงและเด็กติดผู้ต้องขัง) จากนั้นทรงเข้าร่วมการประชุม และทรงมีพระดำรัสต่อที่ประชุมเตรียมการฯ เกี่ยวกับความสำคัญของโครงการจัดทำข้อเสนอประเทศไทยเพื่อผลักดันเป็นข้อกำหนดสหประชาชาติสำหรับการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงในเรือนจำ  หรือ “ELFI” เพื่อผลักดันร่างข้อกำหนดฯ ดังกล่าวให้ที่ประชุมยอมรับและเห็นชอบร่วมกัน และนำผลการประชุมไปนำเสนอในเวทีระดับชาติและระดับระหว่างประเทศ เพื่อการพัฒนามาตรฐานการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงให้ดียิ่งขึ้นต่อไป

ทรงประชุมสิทธิมนุษยชน ณ นครเจนีวา

ต่อมาวันจันทร์ที่ 14 กันยายน 2552 พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภา เสด็จไปยังสำนักงานสหประชาชาติ ณ นครเจนีวา เพื่อทรงร่วมการประชุมคณะมนตรีสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ สมัยที่ 12 โดยคณะมนตรีสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ เป็นองค์กรระหว่างประเทศ 1 ใน 7 องค์กรหลักที่อยู่ภายใต้ระบบสหประชาชาติ ได้รับการจัดตั้งตามข้อมติที่ประชุมสมัชชาใหญ่สหประชาชาติ สมัยที่ 60 เมื่อปี 2549 แทนคณะกรรมาธิการสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติเดิม เพื่อพัฒนากลไกสิทธิมนุษยชนสำหรับเป็นกรอบการดำเนินงาน และตอบสนองความท้าทายใหม่ๆ อย่างมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น โดยมีการลดจำนวนประเทศสมาชิกลงจากเดิม 53 ประเทศ เหลือ 47 ประเทศกระจายไปตามภูมิภาคต่างๆ สำหรับการประชุมครั้งนี้มีการหารือใน 7 ช่วงหลัก อาทิ การรายงานของข้าหลวงใหญ่สิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติและการพิจารณาสถานการณ์สิทธิมนุษยชนในประเทศต่างๆ โดยมีผู้แทนระดับสูงกล่าวถ้อยแถลงต่อที่ประชุม ได้แก่ พระเจ้าหลานเธอฯ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการบริหารจัดการภัยพิบัติและสิทธิมนุษยชนของศรีลังกา และผู้ช่วยรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศด้านองค์การระหว่างประเทศของสหรัฐอเมริกา

โอกาสนี้ พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภา ทรงมีพระดำรัสถึงโครงการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้ต้องขังหญิง หรือ เอลฟี่ ซึ่งเป็นประเด็นสำคัญในกระบวนการยุติธรรมและมีความเกี่ยวข้องกับเรื่องสิทธิมนุษย์ชน ดังนี้

“In respect, I wish to bring to the attention of the Council the project called “Enhancing Lives of Female Inmates” or “ELFI”. It aims at calibrating United Nations standards and norms for the better treatment of women in prison. Thailand undertook to develop the “Draft United Nations Rules for the Treatment of Women Prisoners and Non-custodial Measures for Women Offenders”. The open-ended intergovernmental expert group meeting to be held in Bangkok in November this year will open the way for the tangibility in this regard.”

คำแปล “ข้าพเจ้าขอนำเสนอต่อที่ประชุมถึงโครงการ “Enhancing Lives of Female Inmates” หรือ เอลฟี่ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อให้เป็นมาตรฐานของสหประชาชาติในการปรับปรุงการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงให้ดีขึ้น โดยประเทศไทยได้ร่างข้อกำหนดสหประชาชาติว่าด้วยการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงในเรือนจำและมาตรการที่มิใช่การคุมขัง สำหรับผู้กระทำความผิดหญิงและจะมีการจัดประชุมกลุ่มผู้เชี่ยวชาญระหว่างประเทศขึ้นที่กรุงเทพมหานครในเดือนพฤศจิกายนปีนี้ซึ่งจะเป็นการปูทางให้มีการพัฒนาร่างข้อกำหนดดังกล่าวอย่างเป็นรูปธรรม”

นอกจากนี้ ยังทรงมีพระดำรัสถึงการที่ประเทศไทยสนับสนุนเรื่องสิทธิมนุษยชน ซึ่งนับเป็นภารกิจหลักลำดับต้นๆ ดังจะเห็นได้จากความร่วมมือทั้งในระดับภูมิภาคอาเซียน และระหว่างประเทศ เช่น การสนับสนุนการจัดตั้งกลไกUniversal Periodic Review หรือ ยูพีอาร์ (UPR) ของคณะมนตรีสิทธิมนุษยชน  ซึ่งจะมีการทบทวน และประเมินงานด้านสิทธิมนุษยชนของสมาชิกสหประชาชาติ 192 ประเทศอย่างเท่าเทียมกัน โดยในส่วนของประเทศไทยกำหนดให้มีการทบทวนและประเมินในปลายปี 2554 นอกจากนี้ ทรงกล่าวถึงการที่ประเทศไทยจะลงสมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิกคณะมนตรีสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ

ในปี 2553 โดยมีวาระ 3 ปี ระหว่างปี 2553 ถึง 2556 และในท้ายสุดทรงเรียกร้องให้ทั่วโลกตระหนักเรื่องการพัฒนามาตรฐานการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิง โดยมีใจความสำคัญว่า

“From the First Crime Congress held in Geneva in 1955 to its twelfth session to be held in Salvador, Brazil next year, the link between the respect for human rights and the rule of law has never been more evident. But we must recognize that gender sensitivity is the new rule of the game. After all, the road towards enhancing the lives of female inmates is a test of our political will. We must work together to ensure that the future of women prisoners can be brighter.”

คำแปล“นับตั้งแต่การประชุมอาชญากรรมครั้งแรกที่นครเจนีวา เมื่อปีค.ศ. 1955 จนถึงการประชุมสมัยที่ 12 ที่จะจัดขึ้นที่เมืองซัลวาดอร์ ประเทศบราซิล ในปีหน้า ความเชื่อมโยงกันระหว่างเรื่องสิทธิมนุษยชน กับหลักนิติธรรมเป็นประเด็นที่มีความชัดเจนมาโดยตลอด ทั้งนี้พวกเราต้องตระหนักว่า ความแตกต่างระหว่างเพศ คือ ประเด็นใหม่ที่จะต้องให้ความสำคัญ เนื่องจากหนทางของ84 โครงการกำลังใจและโครงการในพระดำริพระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภาการไปสู่การพัฒนาคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นของผู้ต้องขังหญิง คือ บททดสอบความมุ่งมั่นของพวกเรา จึงต้องร่วมมือกันดำเนินงานเพื่อให้ผู้ต้องขังหญิงมีอนาคตที่สดใส”

หลังจากนั้นได้ทรงเปิดนิทรรศการ “Inspiring Women’s Rights in Prison” ร่วมกับข้าหลวงใหญ่สิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ ประธานคณะมนตรีสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ และผู้แทนของสำนักงานสหประชาชาติ โดยมีผู้เข้าร่วมประชุม และสำนักข่าวจากประเทศต่างๆ ที่ประจำสำนักงานสหประชาชาติ ณ นครเจนีวา ให้ความสนใจเป็นอย่างมาก สำหรับนิทรรศการนี้จัดขึ้นเพื่อให้นานาประเทศตระหนักถึงกลุ่มผู้ต้องขังในเรือนจำโดยเฉพาะผู้ต้องขังหญิง

นับตั้งแต่การประชุมสหประชาชาติด้านอาชญากรรมครั้งแรกที่นครเจนีวา เมื่อปี ค.ศ. 1955 จนถึงปัจจุบันยังไม่มีข้อกำหนดเฉพาะเกี่ยวกับผู้ต้องขังหญิงพระเจ้าหลานเธอฯ ทรงตระหนักถึงกลุ่มผู้ต้องขังที่ยังไม่ได้รับโอกาสเท่าที่ควร โดยเฉพาะผู้ต้องขังหญิงที่มีเพิ่มมากขึ้นในปัจจุบันจึงทรงมีพระดำริจัดทำโครงการกำลังใจในปี 2549 เพื่อให้บุคคลเหล่านี้ตระหนักว่ายังมีผู้ที่เต็มใจให้โอกาสโดยต้องรู้จักเคารพสิทธิของผู้อื่นด้วย ซึ่งจะช่วยลดการกระทำความผิดซ้ำซ้อน และกลับมาอยู่ร่วมกันในสังคมได้ จากการดำเนินงาน 3 ปี มีการจัดกิจกรรม อาทิ การอบรมให้ความรู้ปรับปรุงคุณภาพชีวิตผู้ต้องขังที่ตั้งครรภ์ในการเตรียมตัวให้กำเนิดและเลี้ยงดูทารกรวมทั้งฝึกอาชีพ จากความสำเร็จของโครงการกำลังใจ จึงทรงนำไปเผยแพร่ให้นานาประเทศรู้จักคำว่า “กำลังใจ” ซึ่งหมายถึง น้ำใจที่มนุษยชาติพึงมีให้ต่อกัน และประทานชื่อภาษาอังกฤษว่า  Inspire หมายถึงทุกคนเป็นแรงบันดาลใจให้แก่กันและกันได้ และนับเป็นจุดเริ่มต้นที่ทรงมีพระดำริให้เกิดบรรทัดฐานระหว่างประเทศที่ทุกประเทศควรคำนึงถึง และเกิดการปฏิบัติอย่างเป็นรูปธรรม ด้วยการจัดทำโครงการพัฒนาคุณภาพชีวิต ของผู้ต้องขังหญิง หรือ เอลฟี่ ในปี 2551 เพื่อผลักดันร่างข้อกำหนดสหประชาชาติว่าด้วยการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงในเรือนจำ และมาตรการที่มิใช่การคุมขังสำหรับผู้กระทำความผิดหญิง เพื่อให้เกิดการปรับปรุงการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิง  ซึ่งเป็นสิทธิที่มนุษย์คนหนึ่งควรได้รับปัจจัยขั้นพื้นฐานอย่างเพียงพอและเหมาะสม เพื่อไม่เป็นการลงโทษซ้ำจากสังคม และสามารถกลับมาเป็นส่วนหนึ่งของสังคมได้ต่อไป

ทรงเป็นองค์ปาฐกพิเศษในกิจกรรมคู่ขนาน ELFI

จากนั้นวันอังคารที่ 15 กันยายน 2552 พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภา ทรงเป็นองค์ปาฐกพิเศษในกิจกรรมคู่ขนาน Enhancing Lives of Female Inmates (ELFI) ซึ่งคณะทูตถาวรแห่งประเทศไทยประจำสำนักงานสหประชาชาติ ณ นครเจนีวา จัดขึ้นในระหว่างการประชุมคณะมนตรีสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ สมัยที่ 12 ในโอกาสนี้ทรงเป็นองค์ปาฐกพิเศษ โดยทรงมีพระดำรัสถึงกลุ่มผู้ต้องขังหญิงที่มักถูกลืมในกระบวนการยุติธรรมทางอาญาโดยไม่ได้รับการปฏิบัติ และตอบสนองต่อความจำเป็นขั้นพื้นฐานในความแตกต่างระหว่างเพศชายและหญิงเท่าที่ควร จึงทรงมีพระดำริให้จัดทำโครงการกำลังใจ  นอกจากนี้ ยังทรงตระหนักว่ายังไม่มีมาตรฐานระหว่างประเทศเกี่ยวกับผู้ต้องขังหญิงเป็นการเฉพาะ จึงเป็นแรงบันดาลพระทัยให้ทรงมีพระดำริเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้ต้องขังหญิงทั่วโลก โดยมีใจความสำคัญดังนี้

“When Thailand presented our project at the 17th session of the Commission on Crime Prevention and Criminal Justice in Vienna last year, this triggered our critical thoughts on the subject. Apparently, we have come to recognize that there is a gender gap in the 1955 Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners or the SMR. Adopted more than 50 years ago, the SMR may not necessarily keep up with developments in our fast changing world. Surely, they do not draw sufficient attention to the specific needs of women prisoners. However, this is not a problem for Thailand alone. Many countries in the world are all struggling to cope with how to approach the issue of the treatment of women prisoners in the most effective way. As this group of prison population has increased worldwide, it is imperative that we bring more clarity to considerations that apply to their treatment.”

คำแปล “ในโอกาสที่ประเทศไทยนำเสนอโครงการกำลังใจในการประชุมคณะกรรมาธิการว่าด้วยการป้องกันอาชญากรรมและความยุติธรรมทางอาญาสมัยที่ 17 ที่กรุงเวียนนา เมื่อปีที่ผ่านมา ทำให้พวกเราตระหนักว่า ยังคงมีช่องว่างในข้อกำหนดมาตรฐานขั้นต่ำของสหประชาชาติว่าด้วยการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังในเรือนจำ ปี ค.ศ. 1955 หรือ เอสเอ็มอาร์ ที่มีการใช้มากว่า 50 ปี จึงไม่สามารถรองรับการเปลี่ยนแปลงที่รวดเร็วของโลกได้ และไม่มีข้อกำหนดเฉพาะที่จะตอบสนองต่อความจำเป็นขั้นพื้นฐานของผู้ต้องขังหญิงอย่างเพียงพอ อย่างไรก็ตามประเด็นดังกล่าวไม่ได้เป็นปัญหาเฉพาะในประเทศไทย แต่นานาประเทศทั่วโลกต่างพยายามปรับปรุงการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิง เพื่อให้เกิดประสิทธิภาพมากที่สุด และโดยที่กลุ่มผู้ต้องขังหญิงมีจำนวนเพิ่มมากขึ้น จึงจำเป็นที่พวกเราต้องพิจารณาประเด็นการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงอย่างจริงจังมากยิ่งขึ้น”

ทรงมีพระดำรัสในการประชุมสมาคมราชทัณฑ์และเรือนจำระหว่างประเทศ (ICPA)

เมื่อวันที่ 26 ตุลาคม 2552 พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภาทรงร่วมพิธีเปิด และทรงเป็นองค์ปาฐกพิเศษในการประชุมสามัญประจำปีของสมาคมราชทัณฑ์และเรือนจำระหว่างประเทศ ครั้งที่ 11 (International Corrections and Prisons Association: ICPA) ณ โรงแรมฮิลตัน กรุงบริดจ์ทาวน์ ประเทศ
บาร์เบโดส โดยในการประชุมนี้ สมาคมราชทัณฑ์และเรือนจำระหว่างประเทศร่วมกับกรมราชทัณฑ์ ประเทศบาร์เบโดส จัดการประชุมขึ้นเพื่อให้ผู้บริหาร และผู้ปฏิบัติงานราชทัณฑ์ ตลอดจนผู้สนใจได้แลกเปลี่ยนข้อคิดเห็น และแสวงหาแนวทางปฏิบัติในประเด็นต่างๆ ที่น่าสนใจ เพื่อนำไปพัฒนาการดำเนินงานเรือนจำรวมถึงการปฏิบัติต่อผู้ต้องขัง พระเจ้าหลานเธอฯ ในฐานะทรงเป็นองค์ปาฐกพิเศษก็ได้ทรงมีพระดำรัสในหัวข้อ “New Horizons in the Treatment of Women Offenders” เพื่อนนำเสนอโครงการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้ต้องขังหญิง หรือ เอลฟี่ (ELFI) โดยข้อเสนอของประเทศไทยเกี่ยวกับร่างข้อกำหนดสหประชาชาติว่าด้วยการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงในเรือนจำ และมาตรการที่มิใช่การคุมขังสำหรับผู้กระทำความผิดหญิง ให้นานาประเทศทั่วโลกตระหนักถึงความจำเป็นเฉพาะของผู้ต้องขังหญิง ซึ่งเป็นเพศที่มีความอ่อนไหว และแตกต่างจากผู้ต้องขังชาย เนื่องจากข้อกำหนดมาตรฐานขั้นต่ำของสหประชาชาติว่าด้วยการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังในเรือนจำในปี ค.ศ. 1955 (The 1955 United Nations Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners : SMR) ยังไม่มีข้อกำหนดเฉพาะของผู้ต้องขังหญิงอย่างเพียงพอ

สมาคมราชทัณฑ์และเรือนจำระหว่างประเทศทูลเกล้าฯ ถวายรางวัลสูงสุด President’s Award

จากนั้นวันที่ 28 ตุลาคม 2552 พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภาเสด็จเข้าร่วมพิธีมอบรางวัลในการประชุมสามัญประจำปีของสมาคมราชทัณฑ์และเรือนจำระหว่างประเทศ หรือ ICPA ครั้งที่ 11 โดยสมาคมราชทัณฑ์และเรือนจำระหว่างประเทศ หรือ ICPA พิจารณามอบรางวัลให้แก่บุคคล หรือหน่วยงานที่มีผลงานดีเด่นสนับสนุนการดำเนินงานของสมาคมฯ ที่มุ่งสร้างเสริมความรู้ความเข้าใจ และความเป็นมืออาชีพของผู้บริหาร และเจ้าหน้าที่ผู้ปฏิบัติงาน
ราชทัณฑ์ทั่วโลก เพื่อเป็นการเชิดชูเกียรติ และแสดงความชื่นชมยินดี โดยรางวัลสูงสุดได้แก่ รางวัล President’s Award ประจำปี 2552 ซึ่งสมาคมฯ ขอทูลเกล้าฯ ถวายแด่พระเจ้าหลานเธอฯ โดยทรงเป็นชาวเอเชียพระองค์แรกที่ทรงได้รับรางวัลนี้ ในฐานะทรงปฏิบัติพระภารกิจเพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้ต้องขังหญิง ซึ่งนับตั้งแต่ทรงสำเร็จการศึกษา ทรงมีพระปณิธานที่จะประทานความช่วยเหลือ เนื่องจากทรงตระหนักถึงความลำบากของผู้ต้องขังหญิงและเด็กติดผู้ต้องขัง จึงทรงริเริ่มโครงการกำลังใจในปี 2549 เพื่อให้บุคคลเหล่านี้ตระหนักว่ายังมีผู้ที่เต็มใจให้โอกาส พร้อมทั้งเอาใจช่วยให้สามารถเอาชนะอุปสรรคต่างๆ และกลับมาอยู่ร่วมกันในสังคมได้ โดยโปรดฯให้วิทยาลัยพยาบาล สภากาชาดไทย จัดอบรมให้ความรู้แก่ผู้ต้องขังที่ตั้งครรภ์ในหลักสูตร

การตั้งครรภ์อย่างมีคุณภาพ และสร้างคนดีเริ่มที่ขวบปีแรก ซึ่งนับเป็นหลักสูตรต้นแบบของการอบรมผู้ต้องขังที่ตั้งครรภ์ในทัณฑสถาน และเรือนจำ นอกจากนี้ยังมีการฝึกอาชีพรวมถึงดูแลสุขภาพอนามัยของผู้ต้องขังหญิงสูงอายุจากความสำเร็จของโครงการกำลังใจในการดูแลผู้ต้องขังหญิง และเด็กติดผู้ต้องขังในประเทศไทย จึงทรงริเริ่มโครงการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้ต้องขังหญิง หรือ เอลฟี่ (ELFI) ในปี 2551 เพื่อให้นานาประเทศตระหนักถึงความสำคัญของการปรับปรุงการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิง โดยจัดทำข้อเสนอประเทศไทยเกี่ยวกับร่างข้อกำหนดสหประชาชาติว่าด้วยการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงในเรือนจำและมาตรการที่มิใช่การคุมขังสำหรับผู้กระทำความผิดหญิง โดยมีการนำเสนอในเวทีสหประชาชาติ เพื่อแลกเปลี่ยนข้อคิดเห็น และนำมาแก้ไขเพื่อให้เป็นบรรทัดฐานระหว่างประเทศที่ทุกประเทศสามารถพัฒนาการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงได้อย่างเพียงพอ และเหมาะสม โอกาสนี้ทรงรับการทูลเกล้าฯ ถวายรางวัล President’s
Award ประจำปี 2552 จากนายโทนี่ คาเมรอน (Tony Cameron) ประธานสมาคมฯ และทรงมีพระดำรัสตอบขอบใจในโอกาสนี้ด้วย ความว่า

“รางวัลนี้เป็นการสะท้อนให้เห็นมิติใหม่ในการปฏิบัติต่อผู้กระทำความผิดและผู้ต้องขังหญิง และยังเป็นการส่งสัญญาณให้ประชาคมโลกให้ความสำคัญต่อการปฏิบัติต่อสตรีอย่างละมุนละม่อมในแง่มุมของงานราชทัณฑ์ ในการประชุมครั้งนี้ ประเทศไทยจึงได้นำเสนอโครงการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้ต้องขังหญิง หรือเอลฟี่ เพื่อให้ทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องได้ตระหนักว่าพลังสนับสนุนจากนานาชาตินี้จะก่อให้เกิดการเปลี่ยนเปลงอย่างเป็นรูปธรรมและสร้างบรรทัดฐานใหม่ในระดับสากล ยิ่งไปกว่านั้น ข้าพเจ้ารู้สึกซาบซึ้งต่อสมาคมไอซีพีเอ และมวลสมาชิกที่ได้แสดงให้เห็นว่าจะร่วมสนับสนุนข้อเสนอของประเทศไทยในร่างข้อกำหนดฯ ข้าพเจ้าเชื่อแน่ว่าความร่วมแรงร่วมใจของพวกเราจะเป็นกำลังใจให้แก่ผู้ต้องขังหญิงทั่วโลกเพื่อพวกเขาจะมีชีวิตที่ดีขึ้นในอนาคต”

ทรงนำเสนอโครงการ ELFI ต่อที่ประชุม ASC

วันที่ 5 พฤศจิกายน 2552 พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภาได้ทรงร่วมเป็นวิทยากรในการประชุมประจำปีของสมาคมอาชญาวิทยาแห่งสหรัฐอเมริกา หรือ เอเอสซี (The American Society of Criminology : ASC)ครั้งที่ 61 ซึ่งเป็นเวทีทางวิชาการ เพื่อการแลกเปลี่ยน และเผยแพร่ความรู้ทางอาชญาวิทยา เพื่อให้ก้าวทันกับการเปลี่ยนแปลงในยุคปัจจุบัน โดยมีอาจารย์จากมหาวิทยาลัยชั้นนำในประเทศสหรัฐอเมริกา รวมถึงนักศึกษา ผู้ปฏิบัติงาน และนักวิชาการสาขาต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับอาชญาวิทยา และนโยบายด้านกระบวนการยุติธรรมทางอาญาจากหลายประเทศเข้าร่วมประชุมในหัวข้อ “Criminology and Criminal Justice Policy” ระหว่างวันที่ 4-7 พฤศจิกายน 2552 โดยโอกาสนี้ได้ทรงมีพระดำรัสในหัวข้อ “Standard Minimum Rules for the Treatment of Women in Prison : A United Nations Effort that Effects all Prisons” โดยทรงนำเสนอโครงการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้ต้องขังหญิง หรือ เอลฟี่ (ELFI) เพื่อแลกเปลี่ยนข้อคิดเห็น และแสวงหาแนวร่วมสนับสนุนข้อเสนอของประเทศไทยในกรอบสหประชาชาติต่อไป โดยได้ทรงกล่าวถึงปัญหาของจำนวนผู้ต้องขังหญิงที่มีเพิ่มมากขึ้น และไม่ได้รับการดูแลอย่างเพียงพอ และเหมาะสมจึงทรงมีพระดำริที่จะช่วยเหลือผู้ต้องขังหญิง และเด็กติดผู้ต้องขังให้สามารถดำเนินชีวิต และประกอบอาชีพมีรายได้เลี้ยงตัวเองได้หลังพ้นโทษ ความตอนหนึ่งว่า

“ประเทศไทยไม่ได้กล่าวอ้างว่าจะเป็นต้นแบบของแนวทางการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงที่ประสบผลสำเร็จ เพราะไทยเองยังคงมีช่องว่างที่จะต้องปรับปรุงต่อไป  โครงการกำลังใจจึงเป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งที่แสดงให้เห็นว่า เราสามารถส่งเสริมแนวปฏิบัติที่คำนึงถึงความอ่อนไหวทางด้านเพศเพื่อผู้ต้องขังหญิงในประเทศไทยได้และข้าพเจ้ามีความเชื่อในคุณค่าของการแสดงภาวะผู้นำด้วยการเป็นแบบอย่างที่ดี” ทุกๆ ประเทศสามารถมีส่วนในการพัฒนาการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงในเรือนจำของประเทศตนให้ดีขึ้นได้ แต่การจะผลักดันแนวทางดังกล่าวให้เกิดประสิทธิภาพ และประสิทธิผลนั้น จำเป็นต้องมีการจัดทำมาตรฐาน และบรรทัดฐานระหว่างประเทศรูปแบบใหม่ในประเด็นดังกล่าว” …

“ในขั้นตอนต่อไป สำนักงานสหประชาชาติว่าด้วยยาเสพติดและอาชญากรรมจะร่วมกับประเทศไทยจัดการประชุมกลุ่มผู้เชี่ยวชาญระหว่างประเทศ เพื่อเจรจาเนื้อหาของร่างข้อกำหนดฯ ที่ประเทศไทย ระหว่างวันที่ 23 ถึง 26 พฤศจิกายน 2552  หากหาข้อสรุปในตัวร่างข้อกำหนดฯ ได้ ประเทศไทยจะนำเสนอต่อที่ประชุมสหประชาชาติว่าด้วยการป้องกันอาชญากรรมและความยุติธรรมทางอาญาสมัยที่ 12 ณ เมืองซัลวาดอร์ ประเทศบราซิล ในเดือนเมษายน ปี 2553 และเมื่อถึงจุดนั้น ประเทศไทยจะได้แสวงหาฐานเสียงสนับสนุนระหว่างประเทศต่อร่างข้อกำหนดฯ เพื่อประกันว่าร่างข้อกำหนดฯ นี้จะได้รับการผลักดันเข้าสู่ที่ประชุมสมัชชาใหญ่แห่งสหประชาชาติ เพื่อให้มีการรับรองอย่างเป็นทางการในปีเดียวกันต่อไป”

การประชุมประจำปีของสมาคมอาชญาวิทยาแห่งสหรัฐอเมริกา หรือเอเอสซี (The American Society of Criminology : ASC) ในหัวข้อ “Criminology and Criminal Justice Policy” ครั้งนี้ มีเนื้อหาหลัก อาทิ ด้านราชทัณฑ์และการลงโทษ, ด้านอาชญาวิทยาระหว่างประเทศ ตลอดจนด้านผู้หญิงและการก่ออาชญากรรม มีการประชุมกลุ่มย่อยกว่า 600 เรื่อง โดยอาชญากรรมนับเป็นปัญหาสำคัญของทุกประเทศ และมีลักษณะที่ซับซ้อนมากขึ้นในปัจจุบัน อาชญาวิทยาจึงมีส่วนสำคัญในการศึกษาถึงสาเหตุ รวมทั้งการป้องกัน และแก้ไขอาชญากรรม ตลอดจนการปฏิบัติต่อผู้กระทำความผิด โดยมีหน่วยงานในกระบวนการยุติธรรมทางอาญาเข้ามาเกี่ยวข้อง ได้แก่ ตำรวจ อัยการ ศาลและราชทัณฑ์ และจำเป็นต้องพัฒนานโยบาย และแนวทางปฏิบัติ เพื่ออำนวยความยุติธรรมให้แก่ทุกฝ่าย รวมถึงให้ผู้กระทำความผิดสามารถกลับตัวเป็นพลเมืองดี และอยู่ร่วมในสังคมได้อย่างปกติสุข

โอกาสนี้ พระเจ้าหลานเธอฯ ได้ทรงแลกเปลี่ยนข้อคิดเห็นเกี่ยวกับการปฏิบัติต่อผู้กระทำความผิดหญิงที่มีความแตกต่างกันในแต่ละประเทศ บางประเทศแม้กระทำความผิดเพียงเล็กน้อยก็นำเข้าสู่กระบวนการยุติธรรม ลงโทษด้วยการจำคุก แต่ในหลายประเทศนิยมใช้มาตรการอื่นแทนการคุมขังในเรือนจำ เพื่ออบรมแก้ไขผู้กระทำความผิดแทนการลงโทษ เช่น คุมความประพฤติ, รอการลงอาญา และทำงานสาธารณะ ในส่วนของการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงก็เช่นเดียวกันที่ในหลายประเทศมักให้ความสำคัญกับการลดอัตราผู้กระทำความผิดซ้ำในฐานะเป็นตัวชี้วัดความสำเร็จ ของนโยบายราชทัณ ฑ ์ หากแต่ไม่ได้ให้ความสำคัญอย่างเพียงพอกับการใช้มาตรฐาน และบรรทัดฐานระหว่างประเทศที่คำนึงถึงสิทธิมนุษยชนของผู้ต้องขัง จึงควรมีการใช้นโยบายปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงอย่างสมดุลมากกว่าที่เป็นอยู่

ปรับปรุงร่างข้อกำหนดฯ (Revising the Draft Rules)

เมื่อวันที่ 23-26 พฤศจิกายน 2552 ประเทศไทย โดยกระทรวงยุติธรรมได้เป็นเจ้าภาพจัดการประชุมกลุ่มผู้เชี่ยวชาญเพื่อเจรจายกร่างข้อกำหนดฯ และตกลงร่วมกันที่จะใช้ชื่อเรียกเอกสารฉบับนี้ว่า “ข้อกำหนดกรุงเทพฯ” หรือ “The Bangkok Rules” เพื่อเป็นการสะท้อนบทบาทนำของประเทศในการผลักดันบรรทัดฐานระหว่างประเทศในเรื่องนี้

สู่สมัชชาสหประชาชาติ (Towards the United Nations General Assembly)

ในการประชุมสหประชาชาติว่าด้วยการป้องกันอาชญากรรมและความยุติธรรมทางอาญา สมัยที่ 12 (Twelfth United Nations Congress on Crime Prevention and Crimianal Justice) ที่เมืองชัลวาดอร์ ประเทศบราซิล เมื่อวันที่ 12-19 เมษายน 2553 ที่ประชุมได้เจรจาและรับรองปฎิญญาชัลวาดอร์ (Salvador Declarartion) อันเป็นเจตนารมณ์ทางการเมือง และวิสัยทัศน์ของประเทศสมาชิกในเรื่องดังกล่าวในอีก 5 ปีข้างหน้า โดยได้มีการกล่าวสนับสนุนข้อกำหนดกรุงเทพฯ ในย่อหน้าที่ 50 ของปฏิญญาฯ

การดำเนินงานโครงการ ELFI ในขั้นตอนสุดท้าย คือ การประชุมสมัชชาสหประชาชาติ สมัยที่ 65 (65th United Nations General Assembly-UNGA) ณ นครนิวยอร์ก ประเทศสหรัฐอเมริกา เนื่องจากจะเป็นเวทีที่ทำหน้าที่ให้ความเห็นชอบและรับรอง Bangkok Rules อย่างเป็นทางการ โดยในครั้งนี้พระเจ้าหลานเธอพระองค์เจ้าพัชรกิติยาภา เสด็จเข้าร่วมการประชุม UNGA สมัยที่ 65 และทรงเป็นองค์ประธานเปิดนิทรรศการของโครงการ ELFI ในหัวข้อ “Standard Minimum Rules: A New Horizon for Women Prisoners” โดยมีนาย Ban Ki-Moon เลขาธิการสหประชาชาติร่วมกล่าวถ้อยแถลงในพิธีดังกล่าว

สู่ความสำเร็จ (Success of ELFI)

ในที่สุดเมื่อวันที่ 21 ธันวาคม 2553 ณ สำนักงานใหญ่สหประชาชาติ นครนิวยอร์ก ที่ประชุมสมัชชาสหประชาชาติ สมัยที่ 65 (65th United Nations General Assembly - UNGA) ก็ได้ให้ความเห็นชอบข้อกำหนดสหประชาชาติว่าด้วยการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงในเรือนจำ และมาตรการที่มิใช่การคุมขังสำหรับผู้กระทำความผิดหญิง หรือ “ข้อกำหนดกรุงเทพฯ” (United Nations Rules for the Treatment of Women Prisoners and Non-custodial Measures of Women Offenders (the Bangkok Rules))

การต่อยอดความสำเร็จของโครงการ ELFI

โครงการ ELFI เป็นการดำเนินการทางการทูตเชิงรุกครั้งแรกในประวัติศาสตร์ของกระบวนการยุติธรรมไทยที่สามารถออกไปแสดงบทบาทนำ (Leading Role) จนสามารถผลักดันให้ Bangkok Rules กลายเป็นหนึ่งในกฎหมายของโลกได้เป็นผลสำเร็จ จึงเป็นสิ่งที่น่าภาคภูมิใจของคนไทยทุกคนที่มีเจ้าหญิงนักกฎหมายที่ทรงมีพระอัจฉริยภาพ ทรงเป็นประทีปนำทางให้กับกระบวนการยุติธรรมของไทยได้รับการยอมรับในระดับนานาชาติ

อย่างไรก็ตาม การผลักดันให้มีข้อกำหนดกรุงเทพฯ เป็นเพียงการเริ่มต้นเท่านั้น เพราะยังมีกระบวนการและกิจกรรมอีกมากที่ประเทศไทยในฐานะเป็นผู้ผลักดันข้อกำหนดนี้จะแสดงบทบาทนำอีกครั้งหนึ่งในการดำเนินการต่อยอดความสำเร็จของโครงการ ELFI โดยการนำข้อกำหนดกรุงเทพฯ กำหนดเป็นยุทธศาสตร์ในการผลักดัน (Implementation of Bangkok Rules) เพื่อนำไปสู่การปฏิบัติให้เกิดประโยชน์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการปรับปรุงมาตรฐานในส่วนของประเทศไทยเอง และในการยกระดับมาตรฐานการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงในระดับนานาชาติอย่างยั่งยืนต่อไป

ข้อกำหนดสหประชาชาติว่าด้วยการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงและมาตรการที่มิใช่การคุมขังสำหรับผู้กระทำความผิดหญิง
(United Nations rules for the treatment of women prisoners and non-custodial measures for women offenders : THE BANGKOK RULES)

ข้อกำหนดกรุงเทพฯ (Bangkok Rules) กับการสร้างความเข้าใจกับผู้ปฏิบัติงาน

เมื่อวันที่ 22-23 มกราคม 2554 พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภาเสด็จทรงเป็นองค์ประธานการสัมมนาโครงการ “การประชุมปฏิบัติการสร้างความเข้าใจและสร้างเครือข่ายโครงการกำลังใจในพระดำริพระเจ้าหลานเธอพระองค์เจ้าพัชรกิติยาภา ณ ห้องประชุมโรงแรมบันดาหยา เกาะหลีเป๊ะ จังหวัดสตูลพร้อมกันนี้ทรงนำผู้เข้าร่วมสัมมนา วิทยากร ผู้บริหาร และเจ้าหน้าที่สำนักงานปลัดกระทรวงยุติธรรม รวมทั้งผู้แทนจากสำนักงานศาลยุติธรรมและสำนักงาน
อัยการสูงสุด ซึ่งเป็นตัวแทนของหน่วยงานในกระบวนการยุติธรรม เข้าศึกษาประวัติของคุกตะรุเตา ณ อ่าวตะโละวาว อุทยานแห่งชาติตะรุเตา อำเภอละงู จังหวัดสตูล โดยทรงมีพระดำรัสความตอนหนึ่งว่า

“ข้าพเจ้ารู้สึกยินดีที่ได้มาพบทีมงานกำลังใจที่ได้มาสัมมนาร่วมกันในวันนี้ ซึ่งจะได้ปรึกษาหารือในเรื่องงานกำลังใจ และข้อกำหนดกรุงเทพฯ (Bangkok Rules) ซึ่งในเรื่องข้อกำหนดกรุงเทพฯ เราได้ร่วมกันผลักดันและต่อสู้ในเวที
สหประชาชาติ ซึ่งประเทศไทยจะได้นำข้อกำหนดนี้มาใช้ประโยชน์ในงานราชทัณฑ์ให้สมกับชื่อ “ข้อกำหนดกรุงเทพฯ” ซึ่งเป็นชื่อเมืองหลวงของไทยเรา โดยหวังเป็นอย่างยิ่งว่าข้อกำหนดกรุงเทพฯ จะสร้างประโยชน์ให้กับงานราชทัณฑ์ของประเทศไทย ผลงานสิ่งนี้เป็นสมบัติของราชทัณฑ์โดยแท้ เป็นสิ่งที่นำมาซึ่งความภูมิใจในหน่วยงานราชทัณฑ์ให้มีผลงานที่โดดเด่นเห็นได้ชัดมากขึ้นในสายตาของสังคมโลกของประเทศไทย และในสายตาของหน่วยงานราชการอื่นๆเป็นที่ทราบกันดีว่างานราชทัณฑ์เป็นงานที่มีความสำคัญและเป็นงานที่อยู่ในกระบวนการสุดท้ายของกระบวนการยุติธรรมที่มีหน้าที่อบรม แก้ไขปรับปรุงคนที่กระทำความผิดกลับคืนสู่สังคมให้เป็นคนดี ซึ่งถือเป็นงานที่เหนื่อย และยาก ข้อกำหนดกรุงเทพฯ
นี้อาจจะเป็นตัวหนึ่งซึ่งกระตุ้นให้ต้องทำ หรือผู้ทำหน้าที่เหล่านี้ไม่ถูกสังคมหลงลืมมากจนเกินไปพอๆกับที่ผู้ต้องขังก็จะไม่ถูกหลงลืมเช่นกัน ข้อกำหนดกรุงเทพฯ ในรายข้อต่างๆ นั้น บางข้อกรมราชทัณฑ์ได้ทำไว้อยู่แล้ว ซึ่งแสดงให้เห็นว่าอะไรที่เราทำไว้ไม่ได้ล้าหลัง ไม่ได้ไม่มีเกียรติ หรือไม่ได้ทัดเทียมกับต่างประเทศแต่อย่างใด และเราพบว่าราชทัณฑ์ไม่ว่าที่ใดในโลกก็จะประสบปัญหาคล้ายคลึงกัน ได้แก่ การขาดแคลนงบประมาณ บุคลากร มีจำนวนผู้ต้องขังมากทำให้การทำงานไม่คล่องตัวเท่าที่ควร ข้อกำหนดกรุงเทพฯ เกิดจากการที่เราได้นำเสนอปัญหาให้สหประชาชาติรับฟังว่าเป็นปัญหาที่สำคัญจริงๆ และทุกคนจึงได้มาร่วมกันเสนอความคิด แล้วที่เรามาร่วมสัมมนาในวันนี้เพื่อจะได้ร่วมกันคิดต่อไปว่าข้อกำหนดนี้จะมีสิ่งใดที่ทำได้ สิ่งที่ต้องปรับปรุง และมีสิ่งใดที่เป็นข้อติดขัด  จึงอยากให้ทุกท่านร่วมกันให้ความคิดเห็น”

พระดำรัส พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภา
ในการสัมมนา ณ อุทยานแห่งชาติตะรุเตา
22 มกราคม 2554

คำแปลของข้อกำหนดกรุงเทพฯ